Re: Nifterlaca

> Bij vergelijking met de schrijfwijze van de letters
> in een (willekeurig) 10e eeuws handschrift kan ik
> me voorstellen dat Nifterlaca ook gelezen kan
> worden als Insterlaca maar evt. ook als Nisterlaca
> of als Niflerlaca. De ft, st en fl zijn (in
> combinatie) vrijwel identiek. De plaats van het
> dwarsstreepje in de f en de t is bepalend, maar
> dit is niet altijd even duidelijk.

Kan ik in meegaan. Zeker als de kopiist dacht dat zijn voorganger het fout had opgeschreven en dat er 'een taak' lag bij de kopiist om het goed te schrijven.

> Bij het
> kopiëren van een onbekende naam kan dit tot
> misverstanden leiden.

precies.

> In Utrecht was die naam in
> de 12e eeuw blijkbaar niet bekend, men kon niet
> kiezen tussen Nifterlaca en Insterlaca. De
> betekenis van Nifter, Inster en Nister is bij mijn
> weten onbekend.

graag geef ik een reactie. Ik ga eerst op Nifterlaca in. En dan op Insterlaca. Ik kan nu al verklappen dat het discussiëren blijft. Net zoals Dagobert al bij de introductie van het forum zegt.

Nifterlaca
Gegeven je betoog op Semafoor ken je de uitleg 'uit Den Haag' al, maar om wille van de discussie voor anderen wil ik die toch nog plaatsen.

"Nifterlaca is de oudst bekende vorm van de naam Eperlecques. Nifterlaca betekent "naast het meer", omdat de plaats op de oever van het Almere lag. Het was hier dat St. Willibrord zijn abdij stichtte, wel afgezonderd van de bisschopszetel, maar dicht genoeg erbij dat hij de twee funkties van abt en bisschop tegelijkertijd kon uitoefenen. De plaats heet enige tijd later Aefterlacum."

Jij stelt in je Semafoor betoog

"De Nifterlaca-Eperlecque kwestie is in SEMafoor uitgebreid behandeld.1 Eperlecque, Echternach, Nifterlaca, drie totaal verschillende begrippen. Het verband tussen het een en het ander blijkt uit geen enkele tekst. ".

Nu heb ik die SEMafoor (nog) niet, dus vergeef me de eventuele doublures (haha, wat een vondst winking smiley ) hieronder. Vooralsnog denk ik dat er wel degelijk een 'kandidaat' verband tussen Eperlecques en Nifterlaca is te vinden, op basis van Aefternacum. Of en hoe dat tot Echternach is 'verduitst' laat ik even buiten de discussie. Zeker met het oog op de 'Nibelungen'. Ik ben wel benieuwd of de inhoud van "De Niftarlaca-mythe" van Hans den Besten mij anders doet denken.

Nifter kan iets met 'neven' of 'naast' te maken hebben. Zo ziet bijvoorbeeld de gezaghebbende Gelderlander 'neven' als een soort van synoniem voor 'Nifter', als de plaats Niftrik wordt behandeld in een artikel.

"In het jaar 1117 heette Niftrik Nijfftrich of ook wel Nijfterika. Het was een klein zeer oud dorp aan de rechter Maasoever tegenover Ravenstein, waar een oud veer bestond, drie kwartier uurs ten zuidwesten van Wijchen. De betekenis van Niftrik zou van Nij (= nieuw) en tricht (= veer) komen, ofwel nieuwe overvaart. Ook zou het kunnen komen van Nifter (= neven) en ick (= water), dorp aan de rivier. "

En tja, als de Gelderlander het zegt Maar er is meer in een boekbespreking van Toponymisch Woordenboek van België, Nederland, Luxemburg, Noord-Frankrijk en West-Duitsland (vóór 1226) van Gysseling, maakt de D.P. Blok (vrienden voor het leven) een aantekeningen op dat werk met betrekking tot Niftarlake:

"Niftarlake: waarom zou de -s- van het verder in het germaans onbekende nebas- verdwijnen? Nister- moet toch wel fout gelezen zijn voor Nifter-. Aan de andere kant is Schönfeld's verklaring (nifter als bijvorm naast neven) ook niet aannemelijk gezien de etymologie van neven. De naam zal wel met Nifterik samenhangen;"

Blok ziet dus een link tussen Nifterik en Nifterlake, maar juist niet weer met 'nifter' als 'naast'. En dan staat er in "De Stichtse ministerialiteit en de ontginningen in de Utrechtse Vechtstreek" van A. L. P. Buitelaar staat op blz. 118:

"Ook de naam Nigtevecht moet van oude oorsprong zijn. Deze naam is samengesteld uit de bestanddelen nifter- en Vecht, hetgeen tezamen de betekenis heeft van 'langs de Vecht'. Eenzelfde betekenis kan toegeschreven worden aan de naam Nifterlake, de naam van de pagus of gauw waarvan de Vechtstreek een onderdeel vormde; deze naam bestaat uit de bestanddelen nifter- en laak."

Met 'de laak' zou dan de Vecht of een zijtak bedoeld zijn volgens Buitelaar. En dan geeft de auteur ironisch genoeg een referentie naar p. 18-20 Blok, 'Geschiedenis van Nifterlake', p. 18-20. Die zag 'nifter' toch niet als 'naast'?

En 'lake' lijkt volgens deze 'encyclopedie' ook iets als '(grensvormende) waterloop' kunnen betekenen. Er zou verwantschap zijn met
~laak, leek, lake, lek. Die link had het weer van de binnenvaart. Maar het kan ook 'zout water, bijzonder de pekel van ingezouten visch' (Spelling 1858) betekenen, volgens de DNBL. Helaas werkt de link bij mij niet goed. De index vind ik nog, maar dan houdt het op.

Samengevat: nifter in de zin van 'naast', 'langs', komen we meer dan eens tegen. Lake lijkt over water te gaan. Egbert van der Maaten zag in 'lake' in 1853 meer een algemene grens: 'en beteekent dan neven de grens (di van Frankenland)'.

In geval dat 'Nifter' als 'neven' gezien kan worden, dan is er ook een mogelijke link met het oud engelse 'æfter' te zien. Dat lijkt etymologisch verband te hebben met 'achter'. Anders gezegd: nifter en æfter zouden allebei een 'geografische nevenschikking' kunnen zijn.

Met dit alles in het achterhoofd valt ook te snappen waarom Delahaye een link met het Franse Eperlecques (in het Vlaams Sperleke) zag. Oorspronkelijk zou het gaat om 'Aefterlacum' dat zoiets als 'naast het (zoute) water' zou kunnen betekenen. Net zoals 'Nifterlake'. Het 'Aefterlacum' zou dan zijn veranderd in 'Aefternacum' vanwege uitspraak e.d. Verfransen (modern) van 'naast/achter-het-meer' zou dan zoiets als 'Apres-le-Lac' op leveren in mijn optiek. Met wat goede wil zou je dit ook in Eper-Lecques kunnen zien. Persoonlijk wil ik nog wat meer 'oud-Franse' voorbeelden proberen te vinden, waardoor dat 'eper' nog aannemelijker wordt.

Nou lijken ze in het Franse niet echt bekend met (of overtuigd van, als ze de redenering kennen) dat 'Apres/Eper-Lac/Lecques'. Op het Franse Wikipedia lemma gaan ze bijvoorbeeld nog voor wat anders:

"L’Histoire antique d’Eperlecques est encore relativement méconnue. Le nom est mentionné sous la forme latinisée Spirliacum au XIe siècle, nom typiquement gallo-romain en -acum qui a évolué en -ecques dans les régions néerlandophones et les villages néerlandophones jusque vers le Touquet. le < s > final s'explique peut-être par les formes au pluriel en -iacas, caractéristique du Nord jusque la Normandie qui ont donné -ies. Ce suffixe est précédé d'un nom d'homme mal déterminé, peut-être latin *Spurilius, hypocoristique de Spurius{1}, porté par un indigène gallo-romain."

Dat 'Spurius' zou dan een mansnaam zijn. De schrijver van het lemma verwijst naar 'Albert Dauzat et Charles Rostaing, Dictionnaire étymologique des noms de lieux en France, Librairie Guénégaud, Paris 1978.'. En hier in de Toponoymie Generale vind ik ook weer die mansnaam. Ook in de {url=http://books.google.com/books?id=jU0sMFD4x2kC&lpg=PA51&dq=%C3%A9tymologique%20%20eperlecques&hl=nl&pg=PA51#v=onepage&q=%C3%A9tymologique%20%20eperlecques&f=false]Noms de lieux du Nord-Pas-de-Calais[/url].

De oudst voorkomende vorm die men heeft gevonden in een document is dan het uitgangspunt. Net als Bijsterveld, die het destijds onzin van Delahaye.Dit lijkt de voornaamste reden van Bijsterveld als het om klankovereenkomst gaat:

"Tenslotte verzet de fonetiek zich tegen de identifikatie met Eperlecques. Zoals ook Camps al aangeeft komt Eperlecques in de oorkonden voor als Spirliacus, Sperleca.Zoals veel Latijnse woorden die begonnen met sp- of se- in het Frans met ép- of éc- (esc-) beginnen, is ook hieruit de vorm Eperlecques ontstaan. Het is duidelijk dat de vorm Sperleca met Epternacus niets uitstaande heeft.".

Dit vind ik argumenteren met de 'franse' slag (het hele artikel is trouwens 'bijzonder' als je het mij vraagt). Hoe weet Bijsterveld nu welke vorm uit wat is ontstaan? Hoe weet Bijsterveld nu dat er geen (oud-)franse vorm is geweest, die sterk op Eperlecques leek? Dat Bijsterveld geen documenten van voor de 11e eeuw in het oud-frans heeft gezien (maar alleen maar in het Latijn), zegt niet dat een variant van Eperlecques niet bestond. Redeneren - slechts - op basis van wat we nu nog over hebben is erg gevaarlijk. Wellicht is bewezen dat Eperlecques (of een oud-franse vorm) niet voorkwam. Iets met 'verkeerde kant van de taalgrens' of zo. Ik hoor het graag.

In(s)terlake
Volgens Delahaye in De Ware Kijk Deel II zou dit genoemd zijn in akte van keizer Otto II uit 975. Die schonk destijds de villa Muiden aan het bisdom Utrecht. De naam zou slaan op het 'tussenmeer'. Het zou gaan om visrecht op de 'Zuiderzee'. De link met Nifterlaka zou er gekomen zijn doordat een 'latere hand' in een afschrift Interlake in Nifterlake had veranderd.

In "België's geschiedenis: zeden, gewoonten, letterkunde en nijverheid, van de oudste tijden af tot heden", van Pieter Lansens uit 1862, staat Interlake ook vermeld:

"Het Ducatus Austrasiorum was het gedeelte van Austrasië dat zich van het koolwoud tot aen den regten Rhynarm of zuiderzee uitstrektte Dit land werd in de volgende gouwen of graefschappen onderverdeeld te weten Braband, Ryen, Stryen, Interlake, Leckia en Isla, Bathua, Batuwe, Salgouw, Iselgouw, Hameland, Tes terbant, Taxandria, Pagus Mensuariorum, Maesgouw, Neder en Opper Luikergouw, Liuga, Lomingergouw en het Haspegouw ".

Laat ik maar niet op dat rijtje in gaan. Voordat ik het weet trek ik hier de Betuwe/Batua beerput open en het ging zo mooi gefocussed op Interlake/Nifterlaca.

Veel meer heb ik nog niet kunnen vinden over de In(s)terlake vorm. Maar ik moet hier nog wat meer zoeken, mijn tijd is nu op winking smiley

> Nifl-er zou wanneer we vergelijken
> met Nivel-ungen en Nifl-ungen “nevel” kunnen
> betekenen. Niflerlaca zou dan zoiets zijn als
> “nevel-water”.

Ik herken de klankovereenkomst, maar vooralsnog ga ik om bovenstaande nog steeds voor 'Nifter' als in 'naast'.