Dagobert Schreef:
-------------------------------------------------------
>
> Met betrekking tot de Kroniek van Bloemhof
> (Wittewierum) heb ik wel een handicap. Ik beschik
> namelijk niet over een uitgave in vertaling.
Het boek is in de handel.
[
www.bol.com]
Het is met € 49 wel prijzig.
Maar je krijgt er veel voor. Het is dubbeltalig, Latijn naast Nederlandse vertaling. Veel verhelderende noten, en natuurlijk de rijke inhoud van de tekst. Waar vind je verder nog een menselijke blik naar de 13e eeuwse wereld?
Maar in deze draad zal ik geen toegang tot de kroniek veronderstellen.
Overigens zijn mijn inleidende beschouwingen tot nu toe nog helemaal niet gebaseerd op de kroniek. Ik probeer hier de situatie te schilderen aan het begin van het verhaal, in 1200 AD. (al is de geologische achtergrond op de kaartjes helaas uit 800 AD)
> Je stelt dat Liudger (moeder)kerken gesticht zou
> hebben in Leens, in Usquert, in Loppersum en in
> Leer (O.Fr.).
>
> Met betrekking tot de ouderdom van de
> ‘hoofdplaatsen’, waarover je in je tweede
> bericht hebt geschreven, neem ik meteen aan dat
> die niet ter discussie staat. Ik neem aan dat dit
> een kwestie is van archeologie en landschap.
> De ouderdom van de bijbehorende namen is m.i. wel
> een ander verhaal.
> Usquert, Warffum (en Leer) worden genoemd in de
> Vita Liudgeri uit 1eh9e (Wiscwirt, Werfhem,
> Hleri).
Ik zie daar geen probleem met de identificatie. In mijn kaartjes gebruik ik de huidige namen, omdat die goed herkenbaar overeenkomen met die uit 1200, terwijl in de kroniek verlatiniseerde namen voorkomen. Verder zien we in bronnen variërende spellingen, zodat het veel werk met weinig belang zou zijn om veronderstelde namen uit 1200 te gebruiken. Als het makkelijk was geweest had ik het misschien wel gedaan, maar ik ga hier in hoge mate af op mijn geheugen van allerlei artikelen, en de Middeleeuwse spelling heeft mijn geheugen gemist.
Misschien ga ik die oude namen nog wel eens toevoegen aan de commentaren in de Google Earth records. Eem .kmz bestand is mooi gereedschap om thematische kaartjes te genereren.
> Bij Usquert wordt ook nadrukkelijk een
> bidplaats genoemd, die daar destijds al zou zijn
> geweest.
Ik denk dat dat te maken heeft met je volgende punt, Helwerd.
Die plaats heb ik overigens ingetekend in de kaart van de Fivelboezem
> Een andere plaats die genoemd wordt en misschien
> in dit gebied thuishoort, is Helewirt. Dat slaat
> mogelijk op Holwierde (bij Delfzijl). Daar had
> Liudger zijn eerste ontmoeting met Bernlef.
Daar geloof ik niet in. Die gebeurtenis plaats ik in Helwerd, vlak onder Usquerd. In de vita van Liudger wordt verteld hoe ze na de wonderbaarlijke genezing naar de dorpen Usquerd en Warffum (in een herkenbare 8e eeuwse spelling) wandelden om te getuigen.
In Helwerd leefde volgens de vita een voorname dame die hem uitgenodigd had. Helwerd is een (dubbelle) huiswierde die zeer geschikt was voor een voorname familie. De edelen woonden vaak op een eigen huiswierde vlakbij een dorpswierde waar zij de toon aangaven. Het huis van Helwerd zal de machthebber in Usquerd geweest zijn.
Na deze manifestatie zal er in Usquerd allicht een altaartje opgericht zijn, en later komt de hele organisatie van het stichten van een kerk rond.
> Ook Werdina bij de zee (‘secum mare’) is
> misschien wel hier ergens te zoeken.
Er zijn heel wat Wierums, en Wierdes in Klein Friesland, en de zee was er nooit ver weg. Maar ik heb die teksten over Liudger niet bij de hand, en ik zou er alleen in een ruimere context iets over kunnen zeggen.
> Daar had
> Liudger met zijn vaders erfdeel een kerk laten
> bouwen. Maar volgens mij gaan hierbij de gedachten
> uit richting Nederhorst den Berg.
>
> Waarom spreek je over ‘hoofdplaatsen’? Was dat
> al zo ten tijde van Emo, blijkt dat uit de
> kroniek? Of is de zekerheid daarover uit nog
> latere tijden?
Ik heb de hoofdplaatsen gekozen op grond van hun macht en belang in 1200. Ze komen ook allemaal we voor in de kroniek, en een aantal regelmatig. De meeste zijn zetels van dekenaten - hier proosdijen genoemd - of moederkerken. Die moederkerken waren in de hoofdplaatsen van rond 800 AD gesticht, en deze plaatsen zijn sindsdien belangrijk gebleven.
In de Friese vrijheid zonder landsheer was de kerk een machtige overheid, die zich ook mengde in de algemene politiek, vooral door links en rechts excommunicaties uit te delen, en zelfs met kruistochten te dreigen. De proosten in de hoofdplaatsen waren machtige heren.
Als het steden waren geweest zouden het hoofdsteden van hun omgeving geweest zijn, maar ik noem ze dus hoofdplaatsen.
Deze hoofdplaatsen zullen ook voor de redgers, edelen als bestuurders, een podium geweest zijn, en in de kroniek treden zij dan ook regelmatig op in de hoofdplaatsen.
Het blijkt ook uit de verhalen over buitenlandse predikheren, die speciaal in die plaatsen preken.
> In de kroniek valt vaak de naam Liudger, maar
> zover ik kan zien gaat het nooit over wat hij in
> de omgeving gedaan zou hebben.
> Dus ben ik benieuwd hoe je er toe komt om Liudger
> juist in Leens, Usquert en Loppersum
> (moeder)kerken te laten stichten. Kwestie van
> terug redeneren?
Ik volg hier Mol en Noomen, die veel over de komst van de kerk in Frisia hebben geschreven. Voor een deel is hun reconstructie niet expliciet gedocumenteerd, maar zij hebben veel secundaire argumenten aangedragen die hun verhaal voor mij geloofwaardig maakt.
> Is er een reden te bedenken waarom het juist
> plaatsen betreft op de ‘uiterste’ rand van het
> veilig bewoonbare gebied?
Eigenlijk is ligt heel dat Klein Friesland op de uiterste rand. Totdat de dijken gebouwd werden was het gebied veilig bewoonbaar, mits je een goede wierde opwierp. Als de zee de ruimte heeft, is een stormvloed geen bedreiging, want de geringe diepgang boven het overstroomde land verhinderd hoge golven. Vee in de stal op de wierde, en dan gewoon het hoge tij afwachten. Pas na 1200, met de dijken en vlak wonende mensen, en het inzakkende veen dat het regenwater niet meer vasthield werd het een voortdurende technische escalatie.
Maar in 800 zullen voor Liudger de grote wierden die goed aan te varen waren de voor de hand liggende kerkstichtingen zijn geweest. Ook waren machthebbers in die tijd betrokken bij de afstandshandel, dus ook zij in goed bereikbare plaatsen. In 800 AD waren deze wierden al vele eeuwen oud, en met wat periodieke ophoging vanwege de bodemdaling waren dat zeer veilige woonplaatsen.
In Frisia is de zee het midden, en het binnenland een woest gebied aan de rand.
> Zomaar even wat losse flodders.
Dank.
1 keer gewijzigd. Laatste wijziging: 12/01/2022 20:21 door Erik Springelkamp. (
bekijk wijzigingen)