Ik vind het verder een goed verhaal wat betreft de ideologische rechtvaardiging van het feodale systeem, maar ik zit er nog een beetje mee hoe de ontwikkeling tot stand heeft kunnen komen in gebieden zonder grote omwentelingen zoals die binnen het Romeinse Rijk plaatsvonden.
In de 'vrije Germaanse' maatschappij waren vrije mannen boeren met rechten op landbouwgrond binnen lokale gemeenschappen. In het Saksische gebied worden dat wel marken genoemd. Het gebied van een marke was meestal door natuurlijke grenzen en woeste gronden afgescheiden van dat van de naburige gemeenschap. De hoeven bewogen met de generaties over deze marken heen. De vrije boeren hadden hier hun rechten, maar een vreemdeling kwam er niet zomaar tussen zonder familiebanden.
Dit marke begrip blijft bestaan, en in ieder geval in Drenthe bestaat het nog steeds: de boermarke is de collectieve verantwoordelijkheid voor landwegen en ander gezamenlijke infrastructuur van de boeren. In het verleden waren ook de hooilanden en woeste gronden van de marke, en iedere boer had een aandeel daarin, wat betekende dat hij recht had op een deel van de exploitatie.
Als verdediging tegen bandieten en invallers moest iedere vrije man zich kunnen wapenen om een lokale militie te vormen, met mogelijkheid tot escalatie om buurgemeenschappen te hulp te komen, tot aan het niveau van de hele 'stam' van de wijde omgeving. Ook in de oude tijden zullen er lokale bazen geweest zijn die hierbij min of meer automatisch de aanvoerders geweest zijn.
Maar hoe kom ik nu van deze situatie naar de grootgrondbezitter met horigen, naast het blijvend bestaan van de vrije boeren, want die verdwenen nergens in de Saksische gebieden. Als de lokale baas zou zeggen: "jongens, ik doe al die moeite voor jullie, ik overleg met de andere bazen verderop over onze veiligheid, ik sla der op als iemand zich ernstig misdraagt, ik wil dat jullie daar wat tegenoverstellen.", waarom zou dan een deel van de vrije boeren horig worden en een ander deel gewoon vrij blijven? Als die baas de toekomstige horigen er uit zou pikken, dan zou daar toch verzet tegen ontstaan, en de nog vrijen zouden de bui al zien hangen en denken: "ja, en dan komen wij zeker volgende keer aan de beurt". En ze zijn wel met z'n allen bewapend.
Anders is het als de baas als vergoeding voor zijn overheidsdiensten rechten op een groter deel van de marke krijgt, waarbij de vrije boeren nog steeds een voldoende groot aandeel houden voor een fatsoenlijke bedrijfsvoering. In de hele vroege Middeleeuwen was er een bevolkingsonderschot, zodat dit makkelijk kon. Maar wie zette de baas dan in om deze gronden productief te maken? Als er al niet een soort reservoir van eigendomslozen beschikbaar was, dat had zo'n grotere claim op de marke door de baas ook niet zoveel zin.
Ik zit hier dus nog steeds met een soort kip en het ei probleem. In een situatie met onrust, vluchtelingen, migratie en rooflegers zie ik zo'n horigenmaatschappij makkelijk ontstaan, maar daarvoor zijn in de Westsaksische gebieden helemaal niet zulke sterke aanwijzingen. Ik heb het hier over voor-Karolingische tijden. Of toch wel?
2 keer gewijzigd. Laatste wijziging: 27/06/2023 21:29 door Erik Springelkamp. (
bekijk wijzigingen)
