Ik raak wat gefascineerd door de verschillende woorden voor wat wij in het Nederlands allemaal met stad vertalen, en de relatie met het begrip burger.
En eigenlijk is AI (CoPilot, nu geïntegreerd in Bing) een aardige gesprekspartner om hierover
na te denken te kletsen. Je krijgt de algemene moderne mythes over het verleden keurig voorgeschoteld, en niet al die mythes zijn volledige onzin.
Quote
wat is de etymologie van latijns civitas
De naam **Parijs** is een verkorting van de Latijnse omschrijving **Civitas Parisiorum**, wat 'Stad van de Parisii' betekent. De Parisii waren een **Gallische stam**. Deze naam verving de eerdere naam **Lutetia**. Hoewel de Parisii ook in de buurt van East Riding of Yorkshire in het Romeinse Rijk werden aangetroffen, is de exacte herkomst van hun naam niet zeker ¹. De term **civitas** in het Latijn verwijst naar de **sociale gemeenschap van burgers**, verenigd door wetten. Het was in het oude Rome de **juridische eenheid van burgers** ². Dus, de etymologie van het Latijnse woord **civitas** heeft een rijke geschiedenis die teruggaat tot de tijd van de Galliërs en de Romeinen. ????️
Bron: Gesprek met Bing, 14-1-2024
(1) Parijs - Wikipedia. [
nl.wikipedia.org].
(2) Civitas - Wikipedia. [
en.wikipedia.org].
(3) civitas in Nederlands, vertaling, Latijn - Nederlands woordenboek. [
nl.glosbe.com].
(4) civitas - Wiktionary, the free dictionary. [
en.wiktionary.org].
Charmant dat Bing anekdotisch begint met Parijs.
Quote
etymologie van cives
Het Latijnse woord **"cives"** heeft een interessante oorsprong. Laten we eens duiken in de etymologie:
- **Cives** (meervoud van **civis**) is een Latijns woord dat **"burgers"** betekent. Het verwijst naar de **inwoners van een stad of staat**, verenigd door gemeenschappelijke wetten en rechten ².
- De term **"civitas"** in het Latijn verwijst naar de **sociale gemeenschap van burgers**, verenigd door wetten. Het was in het oude Rome de **juridische eenheid van burgers** ².
- Een verwante term is **"Quirites"**, wat letterlijk **"samen-mannen"** betekent. Het slaat op de **Romeinse burgers** (cives Romani), die het recht hadden om bijeen te komen in een **curia** (een vergaderplaats) ³. De beschermgod van de Quirites was **Quirinus** ³.
Kortom, **cives** en **civitas** zijn nauw verbonden met het idee van burgerschap en gemeenschap in het oude Rome. ????️
Bron: Gesprek met Bing, 14-1-2024
(1) Etymonline - Online Etymologie Woordenboek. [
www.etymonline.com].
(2) Quirites - Wikipedia. [
nl.wikipedia.org].
(3) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands. [
etymologie.nl].
Hoewel ik dat niet echt een etymologie vind, is het antwoord bevredigend.
Quote
op wie had de term cives in de middeleeuwen betrekking? Vielen boeren daar ook onder?
In de Middeleeuwen had de term **"cives"** betrekking op **burgers**, maar het was een concept dat voornamelijk in stedelijke gebieden werd gebruikt. Laten we eens kijken naar de verschillende groepen mensen in die tijd:
1. **Boeren**:
- De meeste mensen in de Middeleeuwen waren **boeren**. Ze werkten op het land, verbouwden gewassen en hielden vee. Hun leefomstandigheden waren vaak eenvoudig en moeilijk. Boerderijen waren gemaakt van hout en klei, met daken van stro. In de winter sliepen zowel mensen als dieren in dezelfde schuur. Boeren droegen eenvoudige kleding en werkten hard om te overleven ¹.
- Boeren werden soms ook **horigen** genoemd. Horigen waren boeren die bij een kasteelheer hoorden en een stukje grond van hem mochten lenen. Ze werkten op het land van de heer en moesten een deel van hun opbrengst afstaan ¹.
2. **Stedelijke burgers (cives)**:
- De term **"cives"** verwijst naar **burgers** in stedelijke gebieden. Dit waren mensen die in steden woonden en betrokken waren bij handel, ambachten en andere stedelijke activiteiten. Ze hadden bepaalde rechten en verantwoordelijkheden binnen de stadsgemeenschap.
- Boeren vielen meestal niet onder de categorie stedelijke burgers. Hun leven speelde zich af op het platteland, ver weg van de stedelijke centra.
Kortom, terwijl boeren een cruciale rol speelden in de Middeleeuwse samenleving, was de term **"cives"** vooral van toepassing op stedelijke burgers en niet op de agrarische bevolking ¹²³. ????????️
Bron: Gesprek met Bing, 14-1-2024
(1) Boeren - Geschiedenis voor Kinderen. [
www.geschiedenisvoorkinderen.nl].
(2) Boeren uit de Middeleeuwen | Cultuur 10 - Cultura 10. [
www.cultura10.com].
(3) De Middeleeuwen - De Boeren. [
www.de-middeleeuwen.nl].
Ach ja, die boeren hadden het zo zwaar, vooral de horigen. Terwijl ik voor Drenthe lees dat de horige boeren daar in de late Middeleeuwen grotere en welvarender boerenbedrijven hadden dan gemiddeld, en dat zij daarnaast ook andere gronden voor eigen naam in eigendom konden hebben. Maar dat
cives toch op stadsburgers sloeg neem ik wel over.
Quote
wat is het verschil in het frans tussen ville en cité?
In het **Frans** zijn de woorden **"ville"** en **"cité"** subtiel verschillend in betekenis:
1. **Ville**:
- **"Ville"** betekent **"stad"**. Het verwijst naar een **agglomeratie van mensen en gebouwen**, en kan worden vertaald als **"stad"** of **"dorp"**, afhankelijk van de context ¹.
- Dit woord wordt gebruikt om te verwijzen naar stedelijke gebieden in het algemeen.
2. **Cité**:
- **"Cité"** heeft een **Latijnse oorsprong** en betekende oorspronkelijk **"stad"**. Het wordt echter op verschillende manieren gebruikt:
- **Historisch centrum**: In het geval van Parijs wordt **"cité"** vaak geassocieerd met het **oude historische centrum**, zoals **l'île de la Cité**.
- **Wijk of buurt**: **"Cité"** kan ook verwijzen naar een **buurt** (bijvoorbeeld een **grand ensemble**), vaak maar niet noodzakelijk een **arme of voorstedelijke wijk**.
- **Specifieke gebouwen of musea**: Het wordt ook gebruikt om grote musea aan te duiden, zoals **la cité des sciences et de l'industrie** (stad van wetenschap en industrie) of **la cité de l'espace** (stad van de ruimte) ¹.
- **Stadsstaat**: In oude tijden werd het gebruikt om te verwijzen naar onafhankelijke steden zoals Athene en Rome.
Kortom, hoewel **"cité"** soms synoniem kan zijn met **"ville"**, wordt het meestal specifieker gebruikt om te verwijzen naar historische centra, wijken of specifieke gebouwen ¹. ????️????️
Bron: Gesprek met Bing, 14-1-2024
(1) sens - Difference between "ville" and "cité" - French Language Stack .... [
french.stackexchange.com].
(2) ¿Cuál es la diferencia entre "Ville" y "Cité" ? "Ville" vs "Cité .... [
es.hinative.com].
(3) What is the difference between "Ville" and "Cité" ? "Ville" vs "Cité .... [
hinative.com].
(4) Cité - Wikipedia. [
nl.wikipedia.org].
(5) undefined. [
www.wordreference.com].
(6) undefined. [
www.wordreference.com].
(7) undefined. [
www.larousse.fr].
(8) undefined. [
www.larousse.fr].
Quote
Villa betekent dorp in de middeleeuwen. Wat betekende villa in de Romeinse tijd?
In de **Romeinse tijd** had het woord **"villa"** een andere betekenis dan het middeleeuwse "dorp". Laten we eens kijken naar de Romeinse villa's:
1. **Romeinse Villa**:
- Een **Romeinse villa** was een **woningstype** dat voorkwam in het **Romeinse Rijk**.
- Deze villa's werden gebouwd op het **platteland** en kunnen worden ingedeeld in twee verschillende typen:
- **Villa Urbana**: Dit type villa diende als **woonhuis voor rijke stedelingen**. Het was vergelijkbaar met wat we nu onder een **luxueuze villa** verstaan: een vrijstaande, comfortabele woning. Deze villa's bevonden zich op maximaal **twee dagen reizen van een stad**.
- **Villa Rustica**: Dit waren **herenboerderijen** waaromheen onderkomens voor het personeel, stallen voor vee, voorraadschuren en landerijen lagen. In de villa rustica woonden permanent dienaren of slaven die werkten voor de eigenaar ¹.
2. **Plinius en de Romeinse villa**:
- De Romeinse schrijver **Plinius** beschouwde de villa als een manier om zich als stedeling te ontdoen van dagelijkse verplichtingen. Het idee van **escapisme** was een terugkerend element in het leven van welgestelde Romeinen. De villa bood hen een toevluchtsoord van de drukte van de stad ¹.
Kortom, in de Romeinse tijd waren villa's luxueuze landhuizen op het platteland, die dienden als woonverblijf voor rijke stedelingen of als herenboerderijen met bijbehorend personeel ¹². ????️????.
Bron: Gesprek met Bing, 14-1-2024
(1) Romeinse villa - Wikipedia. [
nl.wikipedia.org].
(2) Domus (woning) - Wikipedia. [
nl.wikipedia.org].
(3) Hoe zat een Romeinse plattelandsvilla in elkaar - Romeins Pompeii. [
www.romeinspompeii.net].
(4) Villa’s in Limburg onderzoek | Rijksmuseum van Oudheden. [
www.rmo.nl].
(5) Getty Images. [
www.gettyimages.com].
Dus de Romeinse
villa rustica is wel het model voor de Middeleeuwse
villa als een nederzetting rond een domein. Dat in het Frans het woord overgegaan is in een vorm van stad, geeft wel aan dat vrijwel iedere
villa in een
ville groeide, maar
echte stadsbewoners werden toch naar de
cives, civitas, cité, citoyen genoemd.
Quote
Wanneer is het woord villa het Nederlands binnengekomen als luxe huis?
Het woord **"villa"** is oorspronkelijk afkomstig uit het **Italiaans** en betekende in de **Romeinse tijd** een **landgoed**. In de loop der tijd heeft de betekenis van het woord echter een verschuiving ondergaan.
- **Romeinse Villa**:
- In de **Romeinse tijd** was een **villa** een **woningstype** dat voorkwam in het **Romeinse Rijk**.
- Deze villa's werden gebouwd op het **platteland** en konden worden ingedeeld in twee verschillende typen:
- **Villa Urbana**: Dit type villa diende als **woonhuis voor rijke stedelingen**. Het was vergelijkbaar met wat we nu onder een **luxueuze villa** verstaan: een vrijstaande, comfortabele woning.
- **Villa Rustica**: Dit waren **herenboerderijen** waaromheen onderkomens voor het personeel, stallen voor vee, voorraadschuren en landerijen lagen. In de villa rustica woonden permanent dienaren of slaven die werkten voor de eigenaar ¹.
- **Huidige Betekenis**:
- In het **Nederlands** is het woord **"villa"** in de betekenis van een **luxe huis** voor het eerst aangetroffen in het jaar **1824** ¹.
- Tegenwoordig noemen we een **villa** een **groot en vrijstaand huis**, vaak met extra faciliteiten zoals een open haard, jacuzzi of zelfs een zwembad. Het biedt maximale comfort en privacy ¹⁵.
Dus, het woord **"villa"** heeft door de eeuwen heen een interessante ontwikkeling doorgemaakt, van Romeinse landgoederen tot de luxe huizen die we nu kennen. ????️????
Bron: Gesprek met Bing, 14-1-2024
(1) villa - WikiWoordenboek - Wiktionary. [
nl.wiktionary.org].
(2) 15x luxe vakantievilla huren in Nederland - Luxe vakantieplekjes. [
www.luxevakantieplekjes.nl].
(3) Villa - 14 definities - Encyclo. [
www.encyclo.nl].
(4) Wat is de betekenis van Villa - Ensie. [
www.ensie.nl].
(5) villa Nederlands woordenboek - Woorden.org. [
www.woorden.org].
(6) VILLA - Engelse vertaling - bab.la Nederlands-Engels woordenboek. [
nl.bab.la].
(7) Vakantiehuisje Nederland - genieten in eigen land | Belvilla. [
www.belvilla.nl].
(8) Villa’s en luxe appartementen in Nederland - LuxuryEstate.com. [
www.luxuryestate.com].
Op de Lagere School leerde ik over de villa's in Zuid-Limburg tijdens de Romeinen, en dat de huidige boerderij-vorm met binnenhof - zo ongewoon voor ons Groningers - daar nog op terug gaat. Dat laatste is misschien een mythe?
Verder moeten we natuurlijk nog langs de
wijk als oude vorm van nederzetting die ook als stad vertaald wordt, naast de al behandelde
oppidum en
portus
De Nederlandse burgers zijn ook naar de stad genoemd, maar dan de stad die allereerst als burg gezien wordt, wat volgens mij aangeeft hoezeer stadsmuren en stadsvrijheid bij ons bij elkaar hoorden sinds de Late Middeleeuwen.
Overigens zie ik een slijtage van deze stadsgerelateerde burgerwoorden, terug naar het Romeinse cives.
Engels citizens naar civilians.
Duits Bürger naar Zivilisten.
Frans met meervoud citoyen maar enkelvoud civil :-)
Of zit het anders?
Quote
wat is het verschil tussen citizens en civillians?
In de context van **burgerschap** zijn er enkele belangrijke verschillen tussen de termen **"citizens"** en **"civilians"**:
1. **Citizens**:
- **Citizens** verwijst naar mensen die **juridisch tot een land behoren**. Het zijn degenen die **staatsburgerschap** hebben en bepaalde **rechten en verantwoordelijkheden** genieten binnen dat land.
- **Burgers** hebben het recht om te stemmen, toegang tot sociale voorzieningen, bescherming door de wet en andere privileges die verband houden met hun nationaliteit ².
2. **Civilians**:
- **Civilians** daarentegen verwijst naar **alle mensen die geen militaire functie hebben**. Het omvat zowel burgers als niet-burgers.
- **Civilians** kunnen in vredestijd betrokken zijn bij allerlei activiteiten, zoals werk, onderwijs, gezinsleven, enzovoort. Ze zijn niet direct betrokken bij militaire operaties of conflicten ².
Kortom, **citizens** zijn specifiek de **juridische burgers** van een land, terwijl **civilians** een bredere categorie omvat van alle mensen die geen militaire rol vervullen. ????️????
Bron: Gesprek met Bing, 14-1-2024
(1) Using 'Citizen' and 'Resident' Legally - Merriam-Webster. [
www.merriam-webster.com].
(2) Hoofdstuk 9: Nederlandse waarden en normen internationaal vergeleken - SCP. [
www.scp.nl].
(3) Hoofdstuk 3: Sociale verschillen. [
maatschappijleer.reneecools.nl].
Quote
Wat is het verschil tussen Bürger en Zivilisten in het Duits?
In het **Duits** zijn er enkele belangrijke verschillen tussen de termen **"Bürger"** en **"Zivilisten"**:
1. **Bürger**:
- **"Bürger"** verwijst naar **burgers** in de zin van **staatsburgerschap**. Het zijn mensen die **juridisch tot een land behoren** en bepaalde **rechten en verantwoordelijkheden** genieten binnen dat land.
- **Burgers** hebben het recht om te stemmen, toegang tot sociale voorzieningen, bescherming door de wet en andere privileges die verband houden met hun nationaliteit ¹.
2. **Zivilisten**:
- **"Zivilisten"** daarentegen verwijst naar **alle mensen die geen militaire functie hebben**. Het omvat zowel burgers als niet-burgers.
- **Zivilisten** kunnen in vredestijd betrokken zijn bij allerlei activiteiten, zoals werk, onderwijs, gezinsleven, enzovoort. Ze zijn niet direct betrokken bij militaire operaties of conflicten ¹.
Kortom, **Bürger** zijn specifiek de **juridische burgers** van een land, terwijl **Zivilisten** een bredere categorie omvat van alle mensen die geen militaire rol vervullen. ????️????
Bron: Gesprek met Bing, 14-1-2024
(1) Zivilisten - Vertaling naar Nederlands - voorbeelden Duits | Reverso .... [
context.reverso.net].
(2) Personal und Zivilisten - Vertaling naar Nederlands - voorbeelden Duits .... [
context.reverso.net].
(3) Zivilisten und auch - Vertaling naar Nederlands - voorbeelden Duits .... [
context.reverso.net].
Ik weet niet of ik
civilians nu een bredere categorie vind dan
citizens.