Re: Lex Frisionem - Fluss, wo sind Sie?

Als we dan toch nog weer eens naar de geografie van de Lex Frisionem gaan kijken.......dan wil ik nog wel eens de 'fit' met geografie van de Noordelijke Nederlanden in de Vroege Middeleeuwen nalopen.

Eerst nog eens even de geografische bepalingen. Dankzij het mooie werk van Kees Nieuwenhuijsen kunnen we snel opzoeken wat er aan geografie te vinden is. Als ik ze allemaal heb, dan vind ik door mij gegroepeerd deze 'unieke' (als bepalingen vaker voorkomen laat ik ze weg):

1a) Inter Laubachi et Wisaram .... et Cisfli
1b) Inter Wisaram et Laubachi et Cisfli
1c) inter Wisaram et Laubachi
1d) Inter Laubachi et Wisaram
2a) Apud occidentales Fresionea inter Flehi et Sincfalam
2b) inter Flehum et Sincfalam fluvium
3) Hoc inter Laubaci et Sincfalam.
4a) Trans Laubaci
4b) Ultra Laubachi
5a) inter Laubachi et Flehum
5b) Inter Laubachi et inter Flehi

(Flehum en Flehi lijken mij hetzelfde te zijn, maar wellicht ga ik te kort door de bocht).

Eerst even over die 'westelijke' (occidentales) Fresionea. Die lijken mooi te passen in de traditionele optiek. Want alhoewel ze de meest zuidelijke zijn, zijn ze ook de meest westelijke. En als mensen dan toch heel strikt willen zijn, dan is daar de westorientatie of zuid-westorientatie en kun je ook stellen dat het dus de meest zuidelijke Friezen zijn. En zit je traditioneel weer goed. Als je stelt dat het Sincfal het Zwin is en het Zwin het meest noodelijke punt is........dan zou je met de west-orientatie eerder spreken van de oostelijke Friezen. Of zonder west-orientatie de noordelijke Friezen. Of de noord-westelijke....

Hoe dan ook: je kunt in de reeks met (schijnbaar?) geografische plaatspelingen een soort van 'gerichte graaf' zien, in de zin dat dezelfde afstand vanuit verschillende punten wordt beschreven. Laat ik de gerichtheid weg, dan kom ik uit op:

1) Inter Wisaram et Laubachi (et Cisfli)
2) inter Flehum et Sincfalam
3) inter Laubaci et Sincfalam
4) Trans/Ültra Laubachi
5) inter Laubachi et Flehum

Als we dan kijken hoevaak een term als grensbepaling van een gebied meedoet, dan krijgen we:

Laubachi: 4x
Flehum: 2x
Cisfli: 1x
Sincfalam: 2x
Wisaram : 1x

(wellicht zijn Cisfli en Flehum (bijna) hetzelfde en telt die als één?)

Ik zit nog met 'Trans/Ultra Laubachi' in mijn maag. Want dat lijkt een gezichtspunt te impliceren. Waar ligt dat dan? We hebben al eerder pogingen gedaan, maar volgens mij kwamen we er toen niet goed uit. Wellicht kan iemand mij uitleggen dat ik dit anders moet lezen. Bij Kees Nieuwenhuijsen vind ik het volgende:

Quote

Trans Laubaci canem acceptorem VIII, barmbraccum XII, custodem pecorum vel domus IIII, qui lupum lacerat VIII
Aan gene zijde van de Lauwers een haviks­hond met 8, een schootbrak met 12, een waakhond voor vee of huis met 4, die de wolf verwondt met 8

Kees kiest voor 'gene' zijde. Voor wie geldt die 'gene' zijde? Ik weet het in elk geval niet..... Zie even verder een 'ultra' voorbeeld.

Quote

Qui opus servile die dominico fecerit, ultra Laubachi solidos XII, in caeteris locis Fresiae IIII solidos culpabilis iudicetur.
Wie op de dag des Heren knechtenwerk doet, wordt aan de overzijde van de Lauwers voor 12 solidi, en in de overige Friese plaatsen 4 solidi schuldig geoordeeld

Schijnbaar is het erger in 'ultra Laubachi'. Zijn ze daar 'christelijker' ? Of zijn ze rijker en kenden ze al progressieve boetes?

In elk geval is 'Laubachi' is nogal bepalend als geografisch punt. Hak dit uit de Lex en je trekt een belangrijke draad uit het hele weefsel. Tijdens het symposium meende ik van Kees Nieuwenhuijsen te begrijpen dat je wellicht een verband kunt zien met het inlijven van Frisia/Fresia in stappen en de opzet van de Lex Frisionem. Het idee hierachter leek me dat je het niveau van kerstening kon terugzien in de lex. Hoe verder naar het oosten, hoe minder ver gevorderd de kerstening zou zijn. Dat idee vond ik nogal interessant. In de traditionele kijk lijkt het in elk geval te passen: de Franken komen vanuit het zuiden en gaan via de kust steeds verder naar het noorden om zo ergens in Ost-Friesland uit te komen......

Wel bleef ik het vreemd vinden dat ze dan halt zouden houden bij de Lauwers. Waarom is dit nu een logische grens? In die tijd is de Lauwers een waddengeul in een getijdengebied. De bron is ligt ergens in het veengebied, maar heel groot lijkt de Lauwers dan niet te zijn. Erg ver gaat hij niet het land in. Als het om de Hunze ging, had ik het minder vreemd gevonden.

.....toen heb ik een tijdje gezocht naar waar te vinden is dat ze halt houden bij de Lauwers. Ik heb het nog niet gevonden. Wel heb ik gezien in de Fredegarius:

Quote

Itemque, quod superius praetermissimus, gentem dirissimam maritimam Frigionum nimis crudeliter rebellantem, praefatus princeps audacter navale evectione praeparat; certatim alto mare ingressus, navium copia adunata, Unistrachia et Austrachia insulas Frigionum penetravit, super Bordine fluvio castra ponens. Bubonem gentilem ducem illorum fraodolentum consiliarium interfecit, exercitum Frigionum prostravit, fana eorum idolatria contrivit atque conbussit igne; cum magna spolia et praeda victor reversus est in regnum Francorum.

Geen Lauwers of Laubachi, maar de Bordine fluvio die een belangrijke rol speelt. Er is een slag bij de eilanden 'Unistrachia' en 'Austrachia'. Eilanden van de 'Frigiones', waar ene Bubo aan het kortste eind trekt. Dit zou zich rond 734 afspelen.

Is de Lauwers als grensrivier dan een afleiding van het feit dat Karel Martel 'Westergo' en 'Oostergo' in bezit zou hebben gekregen? Dat op zichzelf ook weer een afleiding is op basis van deze tekst. Nog los van of het hier om Westergo en Oostergo zou gaan? Laten we nog eens naar Nederland in het Holoceen kijken rond 800 n. Chrl. (het kaartje is iets anders dan die in de atlas, maar voor dit punt niet zo relevant lijkt me):



Nou is 734 geen 800, maar dat geklooi in de kwelders........ ik heb er heel veel moeite mee. Ook het niet vermelden van het kruisen van de Rijn/Maas/Waal (hoe het toen ook heette) of de tocht langs de Noordzee helpt niet mee mij te overtuigen dat de slag daar plaatsvond.

Met enige goede wil ("Karel Martel was nou zo'n typisch kweldermens, je zag het niet meteen aan hem, maar als hij eenmaal op het wad was, nou, berg je dan maar. Niet voor niets is hij schutspatroon van de Wadlopers.") kan ik hier wellicht nog wat begrip voor opbrengen. Want Westergo lijkt in de Vroege Middeleeuwen bijvoorbeeld mogelijk toch wel wat goud in bezit te hebben gehad (tip: "koningen van de Noordzee" en dan niet blind staren op het gebruik van bronnen, maar lezen wat ze gevonden hebben).

Maar de echte showstopper (nou, bijna dan) is het missen van de Amisia. Althans, als de Eems toen zo geheten zou hebben. De Eems is een flinke rivier, ver landinwaarts en die zou geen enkele rol gespeeld hebben in het (afbakenen) van het land van de Fresones in de Vroege Middeleeuwen. Dat vind ik moeilijk te verteren. Kijk eens wat een lange rivier dat nu is. Wellicht was die vroeger kleiner, maar ten opzichte van de Lauwers was dit vermoedelijk een serieuze rivier. Nou heb ik me nog niet echt verdiept in de geschiedenis van naamgeving van de Eems, dus wellicht ga ik dit nog anders zien. Maar vooralsnog: de Franken wippen de Eems over en het is niet van belang om ergens op te schrijven. Als iemand een bron kan vinden met Franken die de Eems/Amisia kruisen: graag.



Heel even wilde ik er nog bij optellen op dat de Lauwers geen grens lijkt te zijn in het aartsdiakonaat Frisia van Münster. Maar Beerta, Winschoten en Westerlee zouden ook bij het bisdom Osnabrueck behoord hebben. Die drie kerspelen liggen westelijk van de Eems.....dat geldt niet voor het hele bisdom. Argument lijkt niet veel duidelijkheid te scheppen.

Wat ik er nog wel bij op wil tellen is dit: volgens de traditionele optiek mondt de Rijn uit midden in het gebied tussen Sincfalam (Het Zwin) en Flehum (Vlie). Ook die rivier speelt geen enkele rol in de lex? Net als de Maas. Die zien we ook niet terug?

Ik kan niet uitsluiten dat de Rijn, de Maas (of hoe je de monding van de bij Rotterdam gebundelde rivieren wilt noemen) en de Eems niet van belang waren voor plaatsbepalingen in de Lex. Maar vreemd vind ik het wel. Dat een veenriviertje annex waddengeul als geografische markering c.q. soort van 'rechtscultuurscheiding' (zelf bedacht woord van mij) wordt gebruikt en de rest niet......